Сёння, 21 верасня, спаўняецца 100 год з дня нараджэння нашага славутага земляка Фёдара Міхайлавіча Янкоўскага — педагога, пісьменніка, мовазнаўцы, доктара філалагічных навук, заслужанага дзеяча навук БССР, аднаго з заснавальнікаў беларускай фразеалогіі і пачынальніка беларускай фразеаграфіі, аўтара шматлікіх слоўнікаў, падручнікаў, мастацкіх кніг.

Фёдар Міхайлавіч Янкоўскі нарадзіўся 21 верасня 1918 г. у вёсцы Клетнае, тады гэта была Глуская воласць Бабруйскага павета. “Я з вялікай сялянскай сям’і: адзінаццаць душ. Жыла і працавала сям’я на вузкім і цесным, як тады казалі, надзеле зямлі. Разам з сенажаццю яе было меней за чатыры гектары. Але сям’я не ведала ні такой вясны, ні нават такога дня, каб на выбеленым, заўсёды чыстым і з вышыўкаю ручніку не было круглага з блішчастаю скарынкаю хлеба, а ў кубельчыках — скваркі. Працавалі ўсе, працавалі многа, працавалі заўсёды дружна”, — чытаем у яго кнізе “Радасць і боль”. Вучыўся ў пачатковай школе ў Клетным, пасля ў Глускай сямігодцы. Яркае ўражанне з першых вучнёўскіх гадоў — настаўнік Станіслаў Бараноўскі: “Звалі мы яго, нашага настаўніка, проста і хораша — Дзядзька Настаўнік… Вучыў Станіслаў Бараноўскі адразу ўсе чатыры класы майго дарагога ўніверсітэта, дзе рэктарам і лектарам, сакратаром і бібліятэкарам, бухгалтарам быў ён адзін — наш дзядзька настаўнік”.

У 1931 годзе 12-гадовы хлопчык Фёдар Янкоўскі прынёс у хату свой першы заробак: усё лета  пасвіў статак кароў і атрымаў за гэта 39 пудоў жыта. У 1932 годзе ён паступіў у Мінскі архітэктурны тэхнікум, але неўзабаве захварэў і вярнуўся ў родную вёску. Перажываў вельмі — не толькі ад таго, што разлучыўся з архітэктураю, але і з-за таго, што ўсе вучацца, а ён вось вяртаецца дадому. А на наступны год Фёдар Янкоўскі паступае ў Рагачоўскі педтэхнікум, закончыў яго ў 1936-м, атрымаўшы дыплом з выдатнымі адзнакамі.

Пачалася працоўная дзейнасць — настаўнікам беларускай і рускай мовы і літаратуры ў адной са школ тагачаснага Заслаўскага раёна Мінскай вобласці. Завочна вучыўся на лінгвістычна-літаратурным факультэце Мінскага настаўніцкага інстытута.

У 1939 годзе Фёдар Янкоўскі быў прызваны на воінскую службу, служыў у 90-м стралковым палку 95-й стралковай дывізіі, удзельнічаў у баях на савецка-фінляндскім фронце на Карэльскім перашыйку. У лютым 1940 года Фёдар Міхайлавіч атрымаў сур’ёзнае раненне, ледзьве выжыў, некалькі месяцаў правёў у ваенных шпіталях і быў камісаваны падчыстую. Але ж у гады Вялікай Айчыннай вайны Фёдар Янкоўскі прымаў самы актыўны ўдзел у барацьбе з гітлераўцамі. Спачатку быў сувязным партызанскага атрада “Грозны”. (Разам з дадзенымі пра размяшчэнне і ўзбраенне нямецкіх войск збіраў звесткі пра родную мову. Жадаючы захаваць сабранае, закапаў сшытак з народнымі выслоўямі, запісанымі ў вёсках Маладзечанскага, Мінскага і Лагойскага раёнаў, пасля вайны шукаў яго і не знайшоў.) У студзені 1943 года быў залічаны ў гэты ж атрад разведчыкам і ў хуткім часе ўзначаліў атрадную разведку. За баявыя заслугі Фёдар Янкоўскі ўзнагароджаны медалямі “Партызану Айчыннай вайны” І ступені, “За перамогу над Германіяй у Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.”, “За доблесную працу ў Вялікай Айчыннай вайне 1941—1945 гг.”, ордэнам Чырвонай Зоркі, ордэнам Айчыннай вайны ІІ ступені, юбілейнымі медалямі.

Згадваючы свае дзве вайны, Фёдар Янкоўскі пісаў: “Першая пакінула ў целе больш за дваццаць асколкаў, другая адабрала маіх родных-крэўных, маіх сяброў, вучняў, знаёмых”. У лютым 1942 года за сувязь з партызанамі былі расстраляны яго два старэйшыя браты, Карп і Сава. У маі 1943 года нямецкімі фашыстамі былі забітыя і спалены жонка і двухгадовая дачка, узгадваў Фёдар Міхайлавіч у аўтабіяграфіі.

Пасля вызвалення БССР Фёдар Янкоўскі некалькі месяцаў працаваў школьным інспектарам у Радашковічах, а пазней пераехаў у Глуск, куды быў прызначаны адказным сакратаром раённай газеты «Сацыялістычная вёска». Адначасова выкладаў беларускую і рускую мову і літаратуру ў Глускай сярэдняй школе. У верасні 1946 года Фёдар Янкоўскі паступіў на філалагічны факультэт Гродзенскага педагагічнага інстытута, які закончыў у 1948 годзе па спецыяльнасці «руская мова і літаратура» з адзнакай. Далей будучага навукоўца чакала аспірантура пры Мінскім дзяржаўным педагагічным інстытуце, пасля заканчэння якой з 1 лютага 1953 года ён быў прызначаны старшым выкладчыкам кафедры беларускай мовы. Тэмай даследавання для кандыдацкай дысертацыі былі абраны моўныя асаблівасці глускіх гаворак. Абарона адбылася ў 1955 годзе, за станоўчае рашэнне па рабоце “Глускія гаворкі” выказаліся ўсе 17 членаў савета, якія прысутнічалі на пасяджэнні. З 15 верасня 1956 года Фёдар Янкоўскі быў прызначаны загадчыкам кафедры беларускай мовы МДПІ. Гэтую пасаду ён займаў на працягу 26 гадоў.

«Прайшоў ён нямала цяжкіх і складаных дарог, на якіх былі жахі дзвюх войнаў і непамерныя страты, нястачы, але знайшоў у сабе сілы вытрымаць усё, захаваў у сэрцы ўлюбёнасць у роднае беларускае слова, вернасць свайму народу, адданасць любімай справе», — так узгадвалі пра Фёдара Янкоўскага яго вучні і калегі.

За гады сваёй працы Фёдар Міхайлавіч выключна многа зрабіў для развіцця беларускай лінгвістыкі. У 1957 годзе выйшаў першы ў савецкі час найбольш поўны сістэматызаваны збор “Беларускія народныя прыказкі і прымаўкі”. Адзін з экзэмпляраў гэтай кнігі з аўтографам аўтара зараз беражліва захоўваецца ў Клятнянскай школе. Праз два гады Фёдар Янкоўскі надрукаваў першы ў пасляваенны час “Дыялектны слоўнік”, у якім змешчана лексіка гаворак жыхароў пераважна Глускага раёна. Слоўнік паклаў пачатак актыўнаму вывучэнню лексікі беларускіх гаворак і выданню шматлікіх рэгіянальных слоўнікаў. Фёдар Янкоўскі заслужана лічыцца заснавальнікам беларускай фразеалагічнай школы, а да многіх падрыхтаваных ім асабіста або ў суаўтарстве кніг можна дадаць слова “першы”. Гэта першы ў беларусістыцы слоўнік крылатых выразаў і афарызмаў беларускіх пісьменнікаў, дапаможнікі “Беларускае літаратурнае вымаўленне”, “Вусная мова і выразнае чытанне”, дыялекталагічны зборнік “Матэрыялы для слоўніка народна-дыялектнай мовы” і іншыя.

У 1969 годзе Фёдар Янкоўскі абараніў доктарскую дысертацыю “Беларуская народная фразеалогія”. Яго поспехі ў педагагічнай і навуковай дзейнасці адзначаны ордэнам “Знак Пашаны”, медалём “Ветэран працы”, званнямі заслужанага дзеяча навукі БССР, выдатніка асветы СССР, шматлікімі граматамі.

У 1968 годзе Фёдар Янкоўскі быў прыняты ў Саюз пісьменнікаў СССР, а сваю першую кнігу мастацкай прозы “Абразкі” апублікаваў у 1976-м. Але ж замалёўкі-жыццёвінкі — пра землякоў, цікавыя сустрэчы, адметныя выпадкі — пісаў з маладосці. Першыя нарысы з’явіліся ў перыёдыцы яшчэ ў 1936 годзе. “Яго творы пераважна дакументальныя: іх героі названы ўласнымі імёнамі, дакладна паказаны час, месца падзей. Пісьменнік не расказвае, а малюе словам эпізоды са свайго жыцця”, — так характарызуе прозу Фёдара Янкоўскага біябібліяграфічны слоўнік беларускіх пісьменнікаў. Заўсёды ўважлівы да слова, цікаўны да трапных слоўцаў і выказванняў, майстар жывой каларытнай мовы, сваім апавяданням і зборнікам Фёдар Янкоўскі даваў трапныя і дасціпныя назвы: “Прыпыніся на часіну”, “І за гарою пакланюся”, “Радасць і боль”, “З нялёгкіх дарог”. У 1986 годзе ён выдаў кнігу філалагічных эцюдаў, абразкоў і артыкулаў “Само слова гаворыць”, якую называюць энцыклапедыяй беларускага народа, яго мовы, звычаяў, народнай філасофіі і этыкі.

Фёдара Янкоўскага не стала 13 лістапада 1988 года. Засталіся яго апавяданні-абразкі. “Адгорнем яго кніжкі апавяданняў, абразкоў, нарысаў, замалёвак — і адразу нібы ўвойдзем у чароўны, загадкавы, летуценны, пяшчотны свет. Гэта заіскрыліся праз трапнае народнае выслоўе карціны і характары, засвяцілася ўсё, што акружае чалавека, што ў ім самім. Янкоўскі-пісьменнік кожнае трапнае слоўца сагравае промнямі сардэчнага пачуцця, узважвае на далоні перад тым, як адпраўляць у свет. Яно для яго дарагое, як дзіця, як і тыя, хто выпусціў яго ў свет”, — пісаў беларускі паэт і літаратуразнаўца Мікола Мішчанчук.